Moeten kunstenaars bruggen verbranden?

Mensen met macht worden steeds brutaler. Moeten mensen uit de wereld van de kunst dat niet ook worden? Wat kunnen we leren van de VS?

Persberichten

De kunstwereld heeft vrije journalistiek nodig. Word daarom lid met je organisatie en stuur je persberichten in. Cultuurpers verspreidt je nieuws een heel jaar onder 20.000 websitebezoekers (90.000 views) per maand, plus onze socials, zoals deze nieuwsbrief, die zeer goed gelezen wordt. Lees hier meer over een 'Cultureel lidmaatschap'. Doe dus ook mee met deze groeiende groep cultuurorganisaties met een hart voor onafhankelijke journalistiek!

Het Nut

“In de voorstelling strijden vijf acteurs met de beste bedoelingen om jouw mededogen en medelijden. Niet voor zichzelf, maar voor de arme, thuisloze Willem. Zijn tragische levensloop en leed worden vertaald tot een verhaal met als doel hem te redden. Maar is het wel ethisch verantwoord om deze armoede tentoon te stellen? Of gaat het ten koste van de waardigheid van degene wiens verhaal wordt verteld?” Theatergezelschap Het NUT confronteert het publiek op een rauwe en humoristische wijze met armoede - Cultuurpers

Explore The North - ILFU

“De Franse schrijver is bekend van zijn zeer persoonlijke, autobiografische romans over onder andere zijn familie, zijn homoseksualiteit in een homofobe omgeving, racisme en het opgroeien vanuit de arbeidersklasse in Noord-Frankrijk. In 2014 brak Édouard Louis door met zijn eerste roman Weg met Eddy Bellegueule. Dit jaar verschijnt in november het laatste en zesde deel van deze (familie)serie getiteld De ondergang. Het werk van Édouard Louis wordt wereldwijd vertaald, verfilmd en met name ook vertaald naar theaterstukken.” Literaire ster Édouard Louis naar Explore the North Festival - Cultuurpers

Cultuurpers is er niet alleen voor kunstbedrijven die de vrije journalistiek over kunst en cultuurbeleid bij Cultuurpers steunen.

Ook als lezer kun je laten zien dat je onafhankelijkheid belangrijk vindt en ons steunen. Want we beloven ook dat deze nieuwsbrief altijd door zelfdenkende mensen geschreven zal blijven.

Word lid via iDeal

Je kunt ook via substack lid worden. Zelfde voorwaarden, andere weg:

Of regel dat je netwerk alles kan lezen:

De brutaliteit

Beste lezer!

“Sommige mensen vinden dat kunst er is om verbinding te maken, bruggen te bouwen. Dat stuit me tegen de borst. Je mag van kunst niet vragen om bruggen te bouwen, eerder om bruggen te verbranden. Kunst moet aan de ene kant van de rivier staan stralen en de lui aan de overkant zeggen dat ze over kunnen steken. Kunst moet niets anders doen dan inspireren.”

Deze uitspraak van Marc Bamuthi Joseph ging er in als koek, afgelopen vrijdag tijdens NTF Pro, het deel van het Theaterfestival in Amsterdam dat speciaal voor mensen zoals jij bedoeld is. Het zijn ook behartenswaardige woorden, prachtig uitgesproken door de spoken word artist, die tot april artistiek directeur sociaal domein was van het Amerikaanse Kennedy Center.

Ondergang

Zijn vertrek was onderdeel van het droevige einde van de democratie in de VS, toen Trump als één van zijn eerste maatregelen het belangrijkste boegbeeld van de Amerikaanse cultuur annexeerde, zelf directeur werd en alles wat volgens hem rook naar diversiteit, gelijkwaardigheid en inclusie de laan uit stuurde.

“Het zijn juist de politici aan de rechterkant die cultuur belangrijk vinden,” klonk het eerder tijdens die vrijdag nog uit de mond van oud-minister Winnie Sorgdrager, toen het ging over een nieuw subsidiestelsel. Zij doelde op de Nazi’s die de basis legden voor het subsidiestelsel van vandaag.

Bamuthi Joseph’s optreden ontroerde me. Wie nog niet dagelijks leest over de ondergang van de VS, is er door hem weer van doordrongen. In het voormalige ‘land of the free’ geldt vrijheid weer vooral voor mensen die wit, man en rijk zijn. Een trend die in Nederland ook dreigt.

Betekenisvol zwijgen

De VS is tegenwoordig een land waar je als kunstenaar op je woorden moet letten. In de volle zaal van De Balie vroeg de zakelijk leider van een gezelschap zich af of hun tour, die na twee jaar voorbereiding eind deze maand in de VS van start gaat, nog wel door kon gaan. En of ze misschien tijdens hun optreden iets van solidariteit konden laten horen, een protest tegen MAGA?

Joseph vroeg waar de tournee hen bracht, was toen even stil en zei: “Speel je mooiste concerten. Inspireer mensen met je kunst, dat is je taak.” Hij zei niet expliciet dat ze hun mond moesten houden over politiek, maar de boodschap was duidelijk, ook dankzij de indringende stilte die hij erop liet volgen.

Onvoorstelbaar. Daar staan we met ons engagement, onze fair practice code en oeverloze discussies over een nieuw subsidiestelsel. Eén verkeerd woord tijdens een concert in de VS en je bent niet alleen zelf nooit meer welkom, maar brengt ook de mensen in gevaar die jou hebben uitgenodigd. Dat het hier ook niet allemaal meer vanzelfsprekend is, is een waarschuwing: Maatschappelijk Noodpakket onthuld - Kunsten ’92.

Inspiratie

Dat kunst geen andere taak heeft dan 'inspireren', klonk tegelijk buitengewoon inspirerend. We zijn hier, met al die vinkjes en beoordelingscriteria, gevolgd door de onvermijdelijke bezwaarprocedures en media-ophef, te vaak bezig om stiekem ook inhoudelijke eisen aan kunst te stellen. Niet expliciet, misschien, omdat ‘Thorbecke’ heilig is, maar hoe brutaal durft een kunstenaar nog te zijn?

En hoe zou dat zijn wanneer de politiek zich wél met kunst bemoeit, zoals in Duitsland? Daar vormt AfD en nog extremer rechts een bedreiging voor alles wat naar vrije kunst riekt, maar verkondigen ook de meer gematigde partijen soms snoeiharde meningen, zeker in de debatten rond de genocide in Gaza. De kunstsector heeft het daarom, opvallend genoeg uit pure noodzaak, veel vaker inhoudelijk over politiek, dan hier: Programm | Kulturkonferenz Ruhr 2025.

In Nederland gaat het op zulke ‘cultuurconferenties’ nog te vaak vooral over marketingstrategie en publieksbinding, maar ik ga maandag in TivoliVredenburg kijken of er meer te beleven valt. Ik mocht dit keer bij hoge uitzondering als ‘nieuwsgaarder’ langskomen (Home - Congres Podia | Festivals | Evenementen), nadat ik die vrije toegang voor de journalistiek wel heel brutaal had moeten ‘eisen’ van de organisatie.

De trend dat ook in de cultuursector steeds meer stemmen opgaan om de journalistieke duiding volledig in eigen beheer te houden, zou iedereen zorgen moeten baren.

Geven zonder nemen

Brutaal was ook wat Bamuthi Joseph verder zei over het Kennedy Center. Dat draaide vóór de overname door Trump een omzet van 250 miljoen dollar, waarvan ‘slechts’ 40 miljoen afkomstig was van subsidie. De rest kwam van publieksinkomsten en mecenassen. Na de overname door Trump zijn die laatste inkomsten weggevallen. De bezoekers blijven weg en nu draait het Kennedy Center volledig op geld van het Trump-regime. Voor Joseph is onafhankelijkheid van financiële staatssteun voor kunst heilig. Het leven is als kunstenaar al moeilijk genoeg.

Dat subsidie een lastig onderwerp is, komt ook omdat het met ‘geven’ te maken heeft, en geven is lastig. ‘Krijgen’ is een ander verhaal. We krijgen allemaal graag iets. Het liefst als cadeau, soms omdat we er recht op hebben. Zodra iemand daar voorwaarden aan gaat stellen, wordt het minder aantrekkelijk.

Toch doen we dat zelf ook vaak, als we iemand iets geven. Dan willen we er liefde voor terug, of dankbaarheid, of een goed geweten. Terwijl de daad van geven zonder voorwaarden ervoor zorgt dat iedereen zich beter voelt, en erop vooruitgaat.

Dat maken George Tobal en Greg Nottrot prachtig invoelbaar in Doekje voor het Bloeden. Na de voorstelling trok ik de conclusie dat we onze wereld nooit mooier kunnen maken als we niet anders gaan denken over ‘geven’: Hoe je van Het NUT en George Tobal kunt leren om naar elkaar om te kijken.

En wat fijn dat je helemaal tot hier gelezen hebt! Wil je ook helpen om ons werk aan zoveel mogelijk mensen gratis weg te geven? Doneer hier.

Dank voor het lezen!

Wijbrand Schaap, Hoofdredacteur

En dan is er nog een toetje voor de mensen die al structureel bijdragen: De PS-jes! Over Paul Sebes, onzichtbare kinderen, Banksy, hoop voor auteurs en bijzondere bloemen in Londen.